فهرست مطالب
مقدمه
زندگی در خانهها، که در اصل تحقق فضایی نیازهای اساسی انسان است، در جامعه مدرن به تعامل پیچیدهای از تأثیرات متعددی که تابع متنوعترین الزامات و استانداردهای کیفیت فردی است، تبدیل شده است.
سبک زندگی، اصول و ظواهر زندگی ساکنان به صورت بالقوه با:
- مقررات ساختمانی
- جهت گیریهای سیاسی و پیامدهای آن برای شهرسازی
- پیشفرضهای ایدئولوژیکی زیربنایی معماری
- نوع ساختمان
درگیر میباشد.
پیشینه تاریخی
در جریان صنعتی شدن و جابجایی جمعیت به مناطق شهری، ساختمانهای مسکونی در قرن نوزدهم به یکی از وظایف اصلی صنعت ساختمان تبدیل شد و با توجه به جنگهای جهانی این امر هنوز تا قرن گذشته ادامه داشت. مشغلههای برنامهریزی با حریم خصوصی و پرستیژ که از نظام فئودالی سرچشمه میگیرد و هنوز هم به عنوان الگو و کلیشه به کار میرود، در سطح وسیعی از مردم رسوخ پیدا کرده است. جامعه شهری مرفه این را با ساختن ویلاها و عمارت های چشمگیر بیان کرد. به موازات آن، بسیاری از محلهای اقامتی ویکتوریایی بهعنوان بلوکهای متراکم در مناطق اجارهای در نتیجه کمبود شدید مسکن (طبقه کارگر) و با هدف به حداکثر رساندن استفاده از زمین و سود ساخته شدند.
معماران جنبش مدرنیستی (و جانشینان آنها) مفاهیم متضادی با مفاهیم شهر عصر حجر توسعه دادند. آنها خانه شخصی، نور و جهت آن، اندازه بهینه (حداقل) اتاق و چیدمان عملکردی و همچنین روش های منطقی و استاندارد ساخت را بررسی کردند. نتایج از خانههای خصوصی بلندپروازانه تا توسعههای جدید مسکن متغیر بود.
دوران معاصر؛ اجتماع و فرد
مسکن مدرن مستلزم تفکیک مکان و زمان منافع فردی و اجتماعی در داخل خانه و همچنین پاسخگویی به نیازها برای حفظ حریم خصوصی و عمومی (یا ناشناس بودن) در بافت شهری است.
آرامش روزافزون سبک زندگی سنتی خانواده و در نتیجه عصر اطلاعات، نزدیک شدن به پایان جدایی مسکن و محل کار به این معنی است که رویههای کاربردی و سودمند کلاسیک در داخل خانهها باید دوباره مورد بررسی قرار گیرند. اصطلاحات رایج مانند اتاق نشیمن یا اتاق کودک اغلب اعتبار کمی دارند.
محل سکونت به عنوان یک فضای خصوصی با دسترسی کنترل شده و درجه بندی شده از دنیای خارج شناخته می شود. فضاهای سنتی جمعی و فردی در یک خانه از نظر مساحت، کمتر اهمیت پیدا میکنند و «اتاق چند منظوره» (اتاق نشیمن-کار، فضای نشیمن مشترک مانند یک آپارتمان و غیره) که هم در عرصه خصوصی و هم در عرصه عمومی نیازها را برطرف میکند، نقشش پر رنگ تر میشود. درواقع مسکن، در حال تبدیل شدن به یک اتاق با امکانات خاص است.
اجزای تشکیل دهنده خانه
ورودی
ورودی چهره یک خانه است که بازدیدکنندگان اولین برداشت خود را از آن کسب می کنند. بسیاری از عملکردها باید به طور عملی مرتب شده و به طور مناسب طراحی شوند. اگر ورودی به هوای آزاد است، در صورت امکان باید از جهت باد غالب محافظت شود. اگر شرایط آب و هوایی نامطلوب باشد، لابی نیز برای جلوگیری از وزش باد تا 7 درجه توصیه می شود. (اگر ورودی به یک شفت پله باشد، این می تواند محافظت از باد را فراهم کند).
طبق (Management by objectives) MBO، درهای جلوی آپارتمان هایی که با آسانسور قابل دسترسی هستند، باید دارای عرض باز حداقل 90 سانتی متر (برای دسترسی به صندلی چرخدار) باشند. ارتفاع در در این حالت باید حداقل 2 متر باشد. از آستانه درها باید اجتناب شود. درب ورودی نیز باید با الزامات صوتی (عایق صوتی) و حفاظت در برابر آتش مطابقت داشته باشد.
شکاف های ورودی باید حداقل 1.25 متر (بهتر 1.50 متر) عرض و تقریباً 1 متر عمق داشته باشند. به طوری که دو نفر بتوانند به راحتی و به صورت محافظت شده جلوی درب منتظر بمانند .
برای ورودی معمولی برای خانه های تک و چند واحده و ورودی های مسطح به تصویر پایین مراجعه کنید.
یکی از عناصر مهم ورودی یک بلوک آپارتمان، شفت پله با راه پله و بالابر است.
چیدمان و اندازه آسانسورها ابعاد محل انتظار را تعیین می کند که باید فضای کافی را برای تعدادی از افراد، استفاده کنندگان از ویلچر یا برانکاردها ارائه دهد.
سالن ورودی (سرسرا)
سالن ورودی باید در جایی محصور شود که ورودی مستقیماً به هوای آزاد با درب داخلی (عملکرد لابی بادی) منتهی شود. همچنین باید فضای کافی برای جابهجایی زیاد در اطراف داشته باشد. اینجا جایی است که پذیرایی، احوالپرسی، درآوردن و پوشیدن کت و مرخصی انجام میشود، اما همچنین اولین چرخش را برای بازدیدکننده ایجاد میکند. بنابراین، اشیاء بیشماری باید عملاً و در عین حال مرتب در این فضای محدود چیده شوند. مهم ترین فضاهای مشترک مانند آشپزخانه، سرویس بهداشتی و راه پله باید مستقیماً از راهرو ورودی قابل دسترس باشند.
راهرو ها
راهروها ارتباط بین اتاق های یک خانه را تشکیل می دهند. اگرچه آنها در واقع به محل زندگی تعلق ندارند، اما باید با دیدی باز چیده شوند و تا حد امکان از نظر فضایی متنوع باشند. باز شدن جزئی به قسمت های نشیمن و نور طبیعی مطلوب است. اتاقهای مجاور اغلب در کنار راهروی عریض تر، جادارتر به نظر میرسند، زیرا درهای اتاق خواب و کمدها چیدمان بهتری دارند.
عرض راهرو
عرض یک راهرو بستگی به موقعیت مکانی آن، تعداد و ترتیب درهای باز شونده (درهای یک طرف، هر دو طرف) و تعداد افرادی که از آن استفاده می کنند دارد. بیشترین دسترسی ارائه شده توسط اندازه ها و چیدمان های مختلف متعلق به راهروهای اتاق هایی با عرض بیش از 2 متر میباشد. حداقل عرض راهرو را 1 متر در نظر بگیرید تا به دو نفر اجازه عبور دهد. با این حال، این عرض اجازه قرار دادن کمدها را نمی دهد، که بهتر است هنگام چیدمان درها، محل تخت ها و کمدهای توکار را در نظر گرفت.
آشپزخانه
آشپزخانه یک محل کار در داخل خانه و در عین حال یک اتاق نشیمن و محل ملاقات ساکنین و مهمانانشان است که روابط مختلفی با سایر قسمت های خانه دارد. طبق مقررات ساختمانی، هر خانه یا آپارتمانی باید حداقل یک آشپزخانه برای پخت و پز داشته باشد. آشپزخانه ها بدون پنجره به طور کلی نامطلوب هستند و تنها در صورتی مجاز هستند که تهویه موثر تضمین شده باشد. به عنوان یک اتاق قابل سکونت، آشپزخانه باید دارای ارتفاع سقف شفاف حداقل 2.40 متر و سطح پنجره (ابعاد ساختاری) حداقل یک هشتم از سطح خالص کف باشد. (اما در مقررات ملی ساختمان ایران، در صورت عدم تامین پنجره، باید حداقل فاصله آشپزخانه با نورگیر پنجره سالن 7.5 متر باشد.)
موقعیت آشپزخانه
مکان آشپزخانه به طور ایده آل در شمال شرقی یا شمال غربی، در مجاورت منطقه ورودی (فاصله های کوتاه برای خرید، زباله و غیره)، به باغ (سبزیجات) و سرداب است. باید روابط داخلی معقولی با اتاق ناهار خوری، اتاق تاسیسات و انباری وجود داشته باشد. در حالت ایده آل باید درب ورودی، فضای بازی کودکان و تراس را از آشپزخانه مشاهده کرد.
ابعاد استاندارد برای مبلمان آشپزخانه
(ابعاد ارائه شده در اینجا، نواحی حرکتی افراد مسن یا ناتوان را در نظر نمی گیرد، بنابراین باید حداقل مطلق در نظر گرفته شود. به طور کلی، طراحی آشپزخانه ها باید بر اساس فضاهای حرکتی برای مسکن قابل دسترس باشد).
برنامه ریزی یک آشپزخانه باید یک توالی کاری روان با فضای کافی برای حرکت را امکان پذیر کند و همزمان از مسافت های طولانی غیر ضروری اجتناب شود. بنابراین یک فضای حرکتی 1.50 متری (حداقل 1.20 متر) در امتداد میز کار لازم است. از آنجایی که بیشتر واحدهای آشپزخانه دارای عمق 60 سانتی متری در هر طرف ناحیه حرکتی هستند، این منجر به حداقل عرض آشپزخانه 2.70 متر (حداقل 2.40 متر) (به علاوه تقریباً 6 میلی متر فاصله تا دیوار) می شود.
ارتفاع میزهای کار در صورت امکان باید متناسب با قد کاربر تنظیم شود و می تواند بین 85 تا 95 سانتی متر متغیر باشد. کار در حالت ایستاده باید از طریق تهیه میزهای کار (به صورت کشویی) به حداقل برسد.
وضعیت بدنی (ارگونومی) خوب هنگام کار در آشپزخانه و نور مناسب در محل کار از الزامات عمومی است. برای سهولت کار در آشپزخانه، چیدمان عملی فضاهای کار مطلوب است.
انواع آشپزخانه
انواع آشپزخانه نشان داده شده در مقاله بر اساس چیدمان و مساحت دسته بندی میشوند. انواع آشپزخانه عبارتند از:
آشپزخانه فشرده یا آبدار خانه
- این آشپزخانه ها فقط برای نیازهای خانه داری به میزان محدودی کافی هستند (به ندرت فضای قفسه یا کمد) و واقعاً فقط برای آپارتمان های تعطیلات و آپارتمان های (دانشجویی) مناسب هستند. آشپزخانهها معمولاً به اتاق مخصوص به خود نیاز ندارند و میتوانند در پاساژها یا راهروها قرار بگیرند.
آشپزخانه به عنوان اتاق کار:
- تجهیزات آشپزخانه از نظر عملکردی در کم ترین فضای ممکن به صورت یک ردیف، دو ردیف یا U شکل چیده می شوند، معمولاً به عنوان یک آشپزخانه مجهز شناخته میشوند. مکان وسایل و میز کار برای کار منطقی بهینه شده است . این منجر به فضاهای کاری عملی در مساحتی بین 5.5 متر مربع تا 9.5 متر مربع می شود (البته برای اهدافی غیر از کار آشپزخانه مناسب نیست). اتصال به ناهارخوری از طریق راهرو یا سالن است و می توان آن را با دریچه و غیره پشتیبانی کرد.
آشپزخانه با فضای ناهار خوری
- آشپزخانه با فضای ناهار خوری علاوه بر تجهیزات اساسی آشپزخانه، فضایی را برای میز با صندلی یا نیمکت ارائه می دهد تا به عنوان یک ناهار خوری اضافی (منطقه صبحانه) استفاده شود. بنابراین آشپزخانه تبدیل به یک اتاق زندگی می شود که فرصت های بهتری برای گفتگو فراهم می کند. آشپزخانههای دارای قسمت غذاخوری را میتوان از حدوداً 10 متر مربع برنامهریزی کرد. یک چیدمان خوب برای این مدل آشپزخانه، حالت L شکل با ورودی های متصل به اتاق نشیمن و راهرو است: مساحت تقریباً 14 متر مربع.
گسترش آشپزخانه با فضای ناهار خوری، آشپزخانه “اپن” است که در آن فضای آشپزخانه به اتاق نشیمن و ناهارخوری باز است. این نوع آشپزخانه را می توان به عنوان یک «آشپزخانه مجهز آمریکایی» طراحی کرد، یک فضای کاربردی متصل به اتاق نشیمن.
آشپزخانه های باز نیاز به تهویه و استخراج خوب دارند تا فضای نشیمن و اتاق ناهارخوری را با وسایل کوچک آشپزی آسیب نرسانند.
سیستمهای مدولار متعددی با عملکردها و ابعاد ثابت برای نصب در آشپزخانهها در دسترس هستند که عمدتاً در امتداد میزهای کار پیوسته چیده شدهاند. انواع یونیت آشپزخانه و لوازم:
– کابینت پایه با کشوها یا کمدهای بزرگ برای آذوقه، قابلمه و تابه بزرگ و به عنوان پوسته برای لوازم توکار
– کابینتهای دیواری برای وسایل و تجهیزات یا وسایل سبک وزن (مانند مایکروویو)
– کابینتهای بلند با ارتفاع تقریبی 2 متر، برای نگهداری آذوقه، به عنوان کمد جارو یا به عنوان پوسته برای نصب یخچال، فر و غیره
– اجاق گاز با هود، برقی یا گازی.
– سینکهایی که معمولاً روی میز کار با 1-2 سینک و یک تخته تخلیه یکپارچه تعبیه شده است
-واحد پایه زیر سینک معمولاً یک ماشین ظرفشویی
– همچنین یک سطل زباله
– یخچال در زیر میز کار (در آشپزخانه های کوچکتر) یا در یک کمد بلند در ارتفاع ایستاده، با محفظه فریزر، فریزر جداگانه یا در ترکیب با یک فریزر صندوقی.
فرآیندهای کاری
چیدمان آشپزخانه باید امکان کار منطقی و صرفه جویی در زمان را فراهم کند. علاوه بر چیدمان مناسب وسایل، قفسه ها و میز کار، فرآیندهای کاری را نیز می توان با میزهای کاری مخالف بهینه و تسریع کرد. همچنین آشپزخانه می تواند توسط دو نفر به طور همزمان در یک فضا مورد استفاده قرار گیرد، البته اگر میز کار و وسایل به طور مناسب چیده شده باشن. کمدها و قفسه های مرتفع باید در موقعیت مناسبی نسبت به محل کار قرار گیرند و برای رسیدن به راحت باشند.
میزهای کار قرار داده شده در ارتفاع مناسب برای فعالیت مربوطه می توانند کار آشپزخانه را به میزان قابل توجهی آسان تر کنند. آشپزخانه ها قسمتهایی از خانه هستند که اغلب مورد استفاده قرار میگیرند و باید علاوه بر راحتی، به آسانی تمیز شوند
بهتر است طاقچهها را در ارتفاع مناسب بالای میز کار قرار دهید تا پنجرهها بدون نیاز به پاک کردن میز کار باز شوند
نورپردازی باید شامل چراغهای ثابت در زیر کمدهای دیواری باشد. چیدمان کلیدها و پریزها و فضای اضافی مورد نیاز برای تاسیسات تعبیه شده روی روکش، رادیاتورها و لوله کشی آنها باید در برنامه ریزی و فاصله گذاری میز کار میبایست در نظر گرفته شود.
اتاقهای غذاخوری
اتاقهای غذاخوری عملکردهای ارتباطی، اجتماعی و اعتباری(پرستیژ) را انجام میدهند. آنها بخش مرکزی زندگی (اجتماعی) در یک خانه را تشکیل می دهند. این طیف از یک بار صبحانه/میانوعده در آشپزخانه تا ساکنان خانه که با هم غذا میخورند تا ناهار خوردن با مهمانان (در یک اتاق غذاخوری جداگانه) متغیر است. الزامات طراحی و چیدمان فضایی ناهار خوری به نسبت متفاوت است. میز ناهار خوری به خوبی می تواند نقطه مرکزی سازماندهی در خانه در نظر گرفته شود.
حداقل الزامات
ناحیه غذاخوری باید طوری طراحی شود که اندازه پیش بینی شده خانوار را در خود جای دهد. همیشه باید فضایی برای حداقل 4 نفر ارائه دهد.
چیدمان فضایی
مناطق غذاخوری معمولاً به سمت جنوب یا غرب جهت گیری می شوند. ارتباط مستقیم به آشپزخانه (یا آبدارخانه) عملی است. خوب است که برای رویدادهای خاص افزونه (با پارتیشن های کشویی و غیره) فراهم شود. قسمت های غذاخوری در صورت امکان باید به بالکن یا تراس دسترسی داشته باشند. اگر فضای صبحانه جداگانه مورد نظر است، بهتر است در جنوب یا شرق خانه قرار گیرد. اگر در آشپزخانه قرار گیرد، به فضای بیشتری نیاز دارد.
فضاهای روباز
جذابیت مسکن را می توان به طور قابل توجهی از طریق فضاهای روباز (بالکن، لژیا و تراس) در مجاورت اتاق ها افزایش داد. در تابستان، این فضاهای زندگی فضای مطلوبی را برای استراحت، خواب، مطالعه و غذا خوردن ارائه میدهند و همچنین میتوانند یک فضای کاری گسترده یا یک منطقه بازی در فضای باز با نظارت آسان برای کودکان ارائه دهند. بالکن ها، ایوان ها و تراس ها بخشی از فضاهای مسکونی هستند که معمولاً برای آنها 25 تا 50% مقررات مساحت مسکن محاسبه می شود.(در ایران چنین نیست) آنها معمولاً یک رابطه فضایی با محل زندگی و کار و اتاق های غذاخوری دارند (با بیش از یک فضای باز، این می تواند شامل اتاق خواب، آشپزخانه و غیره نیز باشد). جهت گیری، اندازه کافی و محافظت در برابر مشرف بودن، سر و صدا و آب و هوا (باد، باران، آفتاب شدید) برای کیفیت مناطق باز تعیین کننده است.
فضاهای نشیمن
نشیمن به فضاهایی با اتاق های مشترک (اتاق نشیمن و غذاخوری، آشپزخانه) و اتاق های فردی (خصوصی) برای یک یا دو نفر (اتاق والدین (تختخواب)، اتاق کودکان، اتاق مهمان طبقه بندی می شوند. این تمایز منجر به چیدمان اتاق های معمولی، به ویژه در ساختمان های اداری می شود. اما نحوه استفاده از محیط های زندگی بسیار پیچیده تر و متنوع تر است. امروزه اتاق خواب ها اغلب برای کار، بازی و استراحت استفاده می شوند و بنابراین برخی از عملکردهای اتاق های مشترک را دارند. این امر باعث می شود که چیدمان یک اتاق جداگانه در یک خانه به عنوان یک آپارتمان کوچک ارزش توجه داشته باشد.
انواع اتاق
- یک اتاق ساده می تواند برای طیف وسیعی از عملکردها استفاده شود. مساحتی در حدود 13 متر مربع، شامل مناطق حرکتی مناسب برای صندلی چرخدار و امکان گسترش آن به بالکن باز.
- اتاق خواب هایی با حداقل فضای تقریباً 13 متر مربع (به عنوان اتاق والدین یا اتاق خواب دو نفره) و تقریبا. 8 متر مربع (اتاق یک نفره). اینها معمولاً در شرق یا جنوب شرقی (والدین) یا جنوب به غرب (کودکان) قرار می گیرند و از اتاق نشیمن در قسمت دیگری از خانه جدا می شوند.
- اتاق خواب دوقلو بزرگ به مساحت حداقل 16.5 متر مربع، که می تواند پارتیشن بندی شود (به عنوان مثال، برای کودکان در زمان رشد).
- یک قسمت مستقل کوچک و مستقل با اتاق دوش و ناحیه کمد جداگانه.
اتاق نشیمن
اتاق نشیمن معمولی به عنوان یک اتاق مسکونی مشترک و چهره معتبر خانه برای بازدیدکنندگان به طور فزاینده ای به یک فضای ارتباطی چند منظوره تبدیل می شود که باید به نیازهای ساکنان و همچنین مهمانان و بازدیدکنندگان پاسخ دهد.
حمام
کمد
نمونه موردی فضاهای مسکونی (آپارتمانی و ویلایی + مجتمع مسکونی)
ویلای کنار خط | گروه معماری سروستان
ویلای کنار خط | گروه معماری سروستان موقعیت: اصفهان، اشکاوندمعماران:ناصر حسن پور، سعید فروغیتیم طراحی: ناصر حسن پور، سعید فروغی، مهسا ترکان، حدیث مبلی، ستاره پورمصداقیسال تکمیل: 1401زیربنا: 310 متر
خانه باغ برج | استودیو معماری “با”
خانه باغ برج ، استودیو معماری “با” موقعیت: ایران، اصفهان، مشتاق اول کوچه باغ برج معماران: بابک کریمپور، علی شفیق طرح آجر چاربر: سروش اسدی
خانه اول | نیما میرزا محمدی
خانه اول ، نیما میرزا محمدی موقعیت: ایران، تهران، فرمانیه، آبکوه چهارم معمار مسئول: نیما میرزا محمدی تیم طراحی: ملیکا میرمیران شرکت مشاور: فضای فرا تهی
خانه ی پلاک ۵۳ | ندا میرانی
خانه ی پلاک ۵۳ ، ندا میرانی موقعیت: ایران، مازندران، تنکابن، خیابان جمهوری، خیابان انتقال خون، گلستان ۵ ام معمار مسئول: ندا میرانی تیم طراحی:
ویلا آشیانه | استودیو اَرش بعد چهارم فضا
ویلا آشیانه ، استودیو اَرش بعد چهارم فضا موقعیت: ایران، تهران، لواسان معماران مسئول: علیرضا شرافتی، پانته آ اسلامی، شبنم آزموده تیم طراحی: راضیه شعاعی، نگار
ساختمان مسکونی گوشه | دفتر معماری آردیسا
ساختمان مسکونی گوشه ، دفتر معماری آردیسا موقعیت: ایران، تهران معمار مسئول: رضا عبادی تیم طراحی: نسرین امیدی، علی رحمانی، مرتضی عبادی، فاطمه زرینه و