خانه ای برای یک درخت | مهندسین مشاور آریان پژوهان پارس

اراک، شهری نسبتاً جوان با قدمتی در حدود ۲۰۰ سال ، باهویتی صنعتی که بیشینه جمعیت آن را کارگران و کارمندان تشکیل می دهند و به همین جهت از نظر اقتصادی در سطح متوسط یا پایین­تر قرار دارند. این مسئله شدیداً بر معماری و شهرسازی شهر تاثیر گذار بوده است. تراکم ساختمانی حداکثری، ترافیک و آلودگی هوا ،عدم هماهنگی در سیمای شهری، حذف و یا به حداقل رسیدن فضاهای عمومی و فضاهای باز شهری، کمترین میزان فضاهای باز، نیمه باز و فضاهای سبز ساختمانی، حذف مفهوم کیفیت در معماری و شهرسازی و از بین رفتن بافت تاریخی و قدیمی شهر و تخریب مفهوم محله ­ها، لطمه خوردن همسایگی­ها و بی­معنی شدن خانه به عنوان فضای آسایش و آرامش انسان و… همگی ناشی از نگاه اقتصادی محور صرف و ترجیح منافع فردی بر منافع جمعی در ساخت و سازهای دهه­های اخیر در شهر اراک است. حتی قشر مرفه شهر نیز از آنجا که در اقلیت اند ترجیح می دهند همرنگ جماعت شده و اگر خواهان امکانات یا کیفیات بیشتری باشند، به دلیل نزدیکی به پایتخت از امکانات آنجا استفاده میکنند و حتی خانه اصلی خود را در آنجا انتخاب کرده و یا می­سازد.

سایت پروژه در یکی از محلات قدیمی و نسبتا ًشلوغ مرکزی شهری قرار دارد، هم جوار دو معبر، در دو ضلع شرق و شمال یکی اصلی و باتر نسبتاً بالای خودرو (۱۲ متری) و دیگری فرعی و نسبتاً آرام تر (۸ متری). بنای قدیمی سایت هم مخروبه بود و در طرح اصلاحی شهرداری قرار داشت. مساحت زمین قبل از اصلاحی ۱۹۰ مترمربع بود که پس از آن به حدود ۱۵۵ مترمریع تقلیل یافت. بنابراین احداث یک بنا ۴ طبقه و پیلوت که با احتساب امتیاز عقب نشینی و امتیاز بالکن در معبر ۱۲ متری و ۲۰ متر بابت راه­پله و آسانسور، دارای زیربنای ۱۲۰ متر در طبقه می باشد، کاملاً منطقی و وسوسه انگیز به نظر می­رسید، اما این برای ما و کارفرما راضی کننده نبود. زندگی در آپارتمان اصلاً آن چیزی نبود که ما به دنبالش بودیم. ما به دنبال خانه بودیم، جایی که چیزهایی فراتر از سکونت و آسایش (فیزیکی) به ما بدهد. شبیه به همان چیزی باشد که نسلهای ما و پیش از ما به یاد دارند. برای کوکان خاطره ساز باشد و شور و شوق آنها را برانگیزد و احساسات دیگران را درگیر کند. فضاهای متنوعی برای فعالیتهای متنوع داشته باشد. فضاهای باز و نیمه باز برای ما بسیار مهم بود. فضایی برای بازی و تفریح کودکان همچنین عنصر آب و فضاهای سبز قابل ملاحظه در عین حال فضاهایی برای دورهمی­ها و گفتگو­های دوستانه. اما از همان ابتدا با چالش هایی اساسی مواجه شدیم، اول آنکه زمین پروژه بسیار کوچکتر از چیزی بود که به راحتی خواسته­های ما را پاسخگو باشد موقعیت چندان مناسبی هم نداشت و در آن شرایط اقتصادی (افزایش روزانه قیمتها در شرایط تحریم) امکان تغییر محل و مشخصات زمین هم وجود نداشت و دوم آن که بودجه پیش­بینی شده پروژه به صورت نقد تامین شده بود، لیکن به دلیل تورم و افزایش قیمتها، ارزش آن به صورت روزانه کاسته می­شد و این موضوع شدیداً برکیفیت اجرایی پروژه تاثیر گذار بود به طوری از میان گزینه ­ها، کم هزینه­ترین طرح را جلو بردیم و هم زمان با اجرای پروژه نیز تغییراتی در شرایط و امکانات پروژه در راستای کاهش حداکثری هزینه­ ها اعمال شد.

کانسپت پروژه:
علیرغم آنکه سایت پروژه مناسب برای احداث یک خانه با ویژگی­های پیش گفته نداشت، اما وجود یک درخت در جلوی سایت برای ما انگیزه ساز شد. این درخت تنها عنصر با ارزش اطراف سایت بود. کوچک بودن زمین موجب می­شد که بخش زیادی از آن به بنا اختصاص یابد و فقط حدود ۳۰ مترمربع زمین به عنوان فضای باز باقی می­ماند که طبق ظوابط این مقدار می­بایست به فضای سبز اختصاص می­یافت و یک توفیق اجباری بود، اما طبق ضوابط و عرف ساخت و سازها می­بایست بنا در جلوی سایت و فضای باز در انتهای آن تامین می­شد، اما این برای ما جذابیتی نداشت و موجب کم اهمیت شدن آن می­شد. لذا طی مذاکره با شهرداری، جای فضای باز (سبز) را با محل احداث بنا جابجا نمودیم تا هم حریم درخت حفظ شود و هم فضای سبز بهتری داشته باشیم. ابتدای امر در نظر داشتیم که ساختمان را در دو طبقه روی پیلوت اجرا کنیم که این اجرا اگه چه فضای سرپوشیده مورد نیاز را تامین می­کرد اما هیچ امکانی برای طراحی فضای باز و نیمه باز برای ما نمی­گذاشت لذا اندکی از سطح اشغال بنا کاسته شد و در عرض یک و نیم طبقه به بنا اضافه و این فضای اضافه شده عمدتا­ به تراس سرپوشیده و یک گودال باغچه مشرف به زیر زمین که جهت فضای بازی بچه­ ها و استخرکوچک بنا طراحی شده اختصاص یافت. بخشی از طبقه همکف و اول که در راستای درخت جلوی سایت بود حذف شده تا تاکیدی باشد بر درخت و فضای سبز و فضاهای نیمه باز طراحی شده داخل سایت. بدین ترتیب درخت در راستای محور فضاهای اصلی (تراس رو باز طبقه آخر، سالن نشیمن طبقه دوم، هال نشیمن طبقه اول ، ورودی و تراس­ها) قرارگرفت و طراحی اصلی نما و حجم پروژه با محوریت درخت انجام شد.

سازمان دهی و سلسله مراتب:
سازمان دهی اصلی پلان پروژه از دو فضای مربع شکل که یکی در بخش شمال غربی و دیگری در جنوب شرقی بنا قرار گرفته و فضای Γ_ شکلی که بین این دو مربع قرارگرفته تشکیل شده. مربع ها درطبقات به فضاهای اصلی و فضای Γ_ شکل به فضای ارتباطی و ویدهای پروژه اختصاص یافت. بدین ترتیب ورودی اصلی بنا در همکف از ابتدای فضای Γ_ شکل شروع شده و پس از گذر از فضای نیمه باز و دید به حیاط، گودال باغچه و درخت به ورودی اصلی ساختمان میرسد و سپس فضای فیلتر ورودی ساختمان که دارای ۶ متر ارتفاع است و یادآوری هشتی خانه های قدیمی است قرار دارد و در نهایت لازم به ذکر است در جهت تاکید بر فضای همسایگی و ارزش های اجتماعی آن، موقعیت ورودی اصلی بنا دقیقاً در آکس ورودی بنای همسایه شمالی قرار دارد. همچنین علیرغم وجود معبر مهم­تر در ضلع شرقی ورودی اصلی و پارکینگ بنا در معبر فرعی در نظر گرفته شد تا علاوه برآرامش بیشتر سلسله مراتب حرکتی و دسترسی در مقیاس شهر نیز رعایت شده باشد.