Search
Close this search box.
Search
پوشش زنانه و مردانۀ عصر ناصری در نگاره‌های هزارویک شب صنیع‌الملک

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسنده

  • آمنه مافی تبار
  • دکتری پژوهش هنر، گروه طراحی پارچه و لباس، دانشکدۀ هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

باغ نظر (ماهنامه)

دوره 18، شماره 105
اسفند 1400
صفحه 122-111

بیان مسئله: در سال‌های اولیة حکمرانی ناصرالدین‌شاه قاجار، منسوجات مورد استفاده در پوشش زنانه و مردانه با نقوش متنوع آراسته می‌شده است. نگاره‌پردازی‌های نسخة هزارویک‌شب صنیع‌الملک، به‌دلیل تعلّق به این بازة تاریخی و واقع‌نماییِ زندگی مردم، محل مناسبی برای پژوهش در این موضوع محسوب می‌شود؛ بنابراین پرسش این است: با نظر به نگاره‌پردازی‌های هزارویک شب صنیع‌الملک، کدام طرح‌ها و نقوش در منسوجاتِ کاربردی در پوشش زنانه و مردانة عصر ناصری رواج داشته‌اند؟ و فرضیه این است که در این روزگار، همچون ادوار پیشین، نقش‌اندازی بر بستر لباس جلوه‌های متنوعی داشته و تفاوت‌های جنسیتی، تا اندازه‌ای، در گزینش پارچه جهت دوخت پوشاک تعیین‌کننده بوده است.
هدف پژوهش: هدف از انجام این پژوهش آن است که با مطالعة نگاره‌های نسخة قاجاری هزارویک شب صنیع‌الملک، انواع طرح و نقش پارچه در اوان دورة ناصری باز شناخته و مقایسه شوند.
روش پژوهش: مطالعه به شیوة توصیفی-تحلیلی و نمونه‌گیری احتمالیِ طبقه‌بندی‌شدة بیست‌وچهار نگاره از
هزارویک شب صنیع‌الملک انجام شده است.
نتیجهگیری: یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که در مورد پوشش زنانه منسوجات طرح‌دار با نقوش گیاهی در اندرونی به کار می‌رفت؛ در مقابل، استفاده از انواع ساده در فضای بیرونی مرسوم بود. در خصوص پوشش مردانه، اولویت با منسوجات ساده بود، فقط پارچه‌های ترمه (منقوش به بته‌جقه) در دوخت قبا مورد استفاده قرار می‌گرفت و بهره‌گیری محدود از دیگر انواع طرح‌دار به تزئینات لباس خلاصه می‌شد.

نویسنده [English]

  • Ameneh Mafitabar
Assistant Professor, Faculty of Applied Arts, University of Art, Tehran, Iran.

چکیده [English]

Problem statement: In the early years of Naser al-Din Shah Qajar’s reign, textiles used for women’s and men’s clothing were embellished with various motifs. Created in the same historical period, Sani ol-Molk’s anachronistic illustrations for One Thousand and One Nights are a good source for research on the era’s clothing, as they realistically depict how Persians lived at the time. The present study attempts to answer the following question: “Based on Sani ol-Molk’s One Thousand and One Nights illustrations, what designs and motifs were prevalent in textiles used for women’s and men’s clothing in the Naserian era?” The assumption is that in this era, just as in the previous periods, there were different clothes patterning styles and gender had some influence on the choice of fabrics for clothing.
Research objective: The study aimed to explore early-Naserian-era fabric designs and motifs by examining the illustrations of the Qajar version of One Thousand and One Nights.
Research method: In this descriptive and analytical research, 24 book illustrations, selected through probability sampling, were examined.
Conclusion: Findings show that for women, textiles patterned with floral motifs were used for clothing that was worn in andaruni (the private, women-only quarter in traditional Persian houses; similar to the harem), and plain textiles for those worn out in biruni (outside both the andaruni and the house); for men, plain textiles were preferred, Termeh fabrics (patterned with Botteh Jegheh/ Paisley’s) were only used for Qaba’s, and the use of other patterned fabrics was limited to embellishments.

اباذری، مانا و طیبی، حبیب‌الله. (1396). مطالعة تطبیقی پوشاک بانوان قاجار قبل و بعد از سفر ناصرالدین‌شاه به فرنگ (مطالعة موردی: لباس سنتی و لباس تجدد بانوان). پژوهش هنر، 7(13)، 15-30.
اربابی، بیژن. (1387). ارزیابی شیوه‌های طبقه‌بندی نقش و طرح فرش ایران. گلجام، 4(11)، 57-74.
استون، پیتر اف. (1391). فرهنگنامة فرش شرق (ترجمة بیژن اربابی). تهران: جمال هنر.
الوند، احمد. (1363). صنعت نساجی ایران از دیرباز تا امروز. تهران: دانشکدة صنعتی پلی‌تکنیک.
انجمن بین‌المللی زنان در ایران. (1352). نگار زن. تهران: انجمن بین‌المللی زنان در ایران.
بصام، جلال‌الدین. (1392). فرهنگ فرش دستباف. تهران: بنیاد دانشنامه‌نگاری ایران.
پاکباز، رویین. (1383). دایرةالمعارف هنر. تهران: فرهنگ معاصر.
پاکباز، رویین. (1385). نقاشی ایران از دیرباز تا امروز. تهران: زرین و سیمین.
پولاک، یاکوب ادوراد. (1368). ایران و ایرانیان (ترجمة کیکاووس جهانداری). تهران: خوارزمی.
تام‌سن، منصور. (1389). طراحی نقوش سنتی. تهران: سهامی خاص.
حصوری، علی. (1385). مبانی طراحی سنتی در ایران. تهران: چشمه.
ذکاء، یحیی. (1336). لباس زنان ایران از سدة سیزدهم هجری تا امروز. تهران: ادارة موزه‌ها و فرهنگ عامه.
ذکاء، یحیی. (1382). زندگی و آثار استاد صنیع‌الملک. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
روح‌فر، زهره. (1391). هنر پارچه‌بافی در دورة قاجار. تهران: آرمان‌شهر.
زارع‌زاده، فهیمه؛ شاد قزوینی، پریسا و حسینی، مریم. (1388). مقایسة تطبیقی سیمای زن در داستان‌های هزارویک شب و نگاره‌های صنیع‌الملک نقاش. زن در فرهنگ و هنر، 1(2)، 7-32.
ژوله، تورج. (1381). پژوهشی در فرش ایران. تهران: یساولی.
ستاری، جلال. (1368). افسون شهرزاد: پژوهشی در هزار افسان. تهران: توس.
شهشهانی، سهیلا. (1396). پوشاک دورة قاجار. تهران: فرهنگسرای میردشتی.
طالب‌پور، فریده. (1386). تاریخ پارچه و نساجی در ایران. تهران: الزهراء و مرکب سپید.
غیبی، مهرآسا. (1385). هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی. تهران: هیرمند.
فربود، فریناز. (1388). بررسی تأثیرات و پیامدهای انقلاب صنعتی اروپا بر هنر صنعت نساجی ایران در دورة قاجار (رسالة دکتری پژوهش هنر). دانشکدة هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
مافی‌تبار، آمنه و کاتب، فاطمه. (1397). بازیابی طرح و نقش پارچه‌های عصر فتحعلی‌شاه قاجار با استفاده از پیکرنگاری درباری. پژوهش هنر، 8(15)، 87-106.
مبینی، مهتاب و اسدی، اعظم. (1396). سیری در مد و لباس دورة قاجار. تهران: الزهراء و مرکب سپید.
متین، پیمان. (1383). پوشاک ایرانیان. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
مونسی سرخه، مریم. (1396). پوشاک ایرانیان در عصر قاجار (چگونگی و چرایی). تهران: الزهراء و مرکب سپید.

صاحب امتیاز:  پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی نظر
مدیر مسئول:  دکتر سید امیر منصوری
سردبیر:  دکتر احمد پوراحمد
دوره انتشار:  ماهنامه
شاپا چاپی:  1735-9635
شاپا الکترونیکی:  2251-7197


جامعه معماران ایران
نوع متریال
انتخاب
نوع متریال
نوع پروژه
انتخاب
نوع پروژه
دفترکار و شوروم کارخانه بتن آپتوس، دفتر هوبا طرح

دفترکار و شوروم کارخانه بتن آپتوس | دفتر هوبا طرح

دفترکار و شوروم کارخانه بتن آپتوس | دفتر هوبا طرح موقعیت: ایران، کرج معمار مسئول: هومن بالازاده معماری: دفتر هوبا طرح گروه طراحی: دفتر هوبا طرح مدیر پروژه: سعید فرشباف مدیر سازه: رسول اژدری اجرا: احسان لسانی مساحت: ۳۲۰ مترمربع سال: ۱۳۹۹ عکس: پرهام تقی اف، محمدحسن اتفاق هشدار! تمامی

ادامه مطلب »

خانه ویلایی بلور | شرکت مهندسین مشاور نهصد

خانه ویلایی بلور | شرکت مهندسین مشاور نهصد موقعیت: ایران، اصفهان معمار: امین ترکان تیم طراحی: علی گرجیان، مریم شعبانی، عالیه نادری نقشه های فاز ۲: نیلوفر بیگی، پگاه کاظمی، یاسمن ارشادی، آیدا موسوی مساحت کل: ۲۲۰۰ مترمربع مساحت زیربنا: ۸۴۶ مترمربع اجرای پروژه: مهندس رضا ساوج طراحی سازه: سازه

ادامه مطلب »

مدرسه نور مبین | استودیو تجربه بنیادین معماری

مدرسه نور مبین | استودیو تجربه بنیادین معماری موقعیت: ایران، سمنان معماران: انسیه خمسه، آرش نصیری مساحت: ۲۵۰۰ مترمربع سال: ۲۰۱۷ عکس: آرش نصیری، علی دقیق، بهروز خمسه، فرید الماسی، سروش ریاضی هشدار! تمامی اطلاعات پروژه و توضیحات، از زبان طراح محترم پروژه و تمام حقوق مادی و معنوی طرح

ادامه مطلب »

رستوران بازار | حمیدرضا گذریان

رستوران بازار | حمیدرضا گذریان موقعیت: تهران، منطقه ۱۲، خیابان پانزده خرداد معمار: حمیدرضا گذریان مساحت: ۲۸۰ مترمربع سال: ۲۰۱۸ عکس: پرهام تقی اف هشدار! تمامی اطلاعات پروژه و توضیحات، از زبان طراح محترم پروژه و تمام حقوق مادی و معنوی طرح متعلق به ایشان می باشد. پروژه حاضر طراحی داخلی رستوران

ادامه مطلب »

ساختمان مسکونی ستاره گلستان | مهندسان مشاور معماری و مرمت زندیگان

ساختمان مسکونی ستاره گلستان | مهندسان مشاور معماری و مرمت زندیگان موقعیت: ایران، تهران معمار: محمدرضا نیک بخت تیم طراحی: شهریار قاسمی، هاله تمدن نژاد، شقایق ابریشمی، شهرزاد شهنام، شهرزاد نیک بخت مساحت: ۹۲۸۰ مترمربع مدیر پروژه: بیتا برنا معماری داخلی و دکوراسیون: بیتا برنا، شهرزاد نیک بخت مدیر گروه

ادامه مطلب »

خانه نیم نگاه | ایمان طاووسی ، محمد کریمی

خانه نیم نگاه | ایمان طاووسی ، محمد کریمی موقعیت: ایران ، اصفهان معماران: ایمان طاووسی ، محمد کریمی تیم طراحی: ساغر رفیعیان ، مائده جعفری کارفرما: حسین رجاء زیربنا: 700 مترمربع سال تکمیل: 1399 نام عکاس: میلاد غربی هشدار! تمامی اطلاعات پروژه و توضیحات، از زبان طراح محترم پروژه

ادامه مطلب »

همکاری گرامی!
با تشکر از ارسال اطلاعات، به استحضار می‌رساند پس از بررسی فرم ارسالی، در صورت نزدیک بودن معیارهای طرفین، با شما تماس خواهیم گرفت. با آرزوی موفقیت و حضورتان در کنار ما.